کشورهای مختلف راه‌های گوناگونی را پیش پای افرادی گذاشته‌اند که در آرزوی وکیل شدن و تحقق عادلانه قانون، روزگار می‌گذارند.
به گزارش خبرنگار قضائی خبرگزاری تسنیم، مسیر وکیل شدن در ایران اخذ مدرک کارشناسی در رشته حقوق و قبولی در آزمون وکالت - که به‌صورت جداگانه از سوی کانون وکلای دادگستری و مرکز وکلای قوه قضائیه برگزار میکند - و در ادامه گذراندن دوره کارآموزی تحت نظر یک وکیل است. حقوق‌دانانی با سابقه قضاوت و نمایندگی مجلس هم امکان دریافت پروانه وکالت از کانون وکلا را دارند.
این مسیر اختصاصی فقط برای کشور ما نیست و وکیل شدن در بعضی کشورها هم مانند ایران است. ولی کشورهایی هم راه‌های گوناگونی را پیش پای افرادی گذاشته‌اند که در آرزوی وکیل شدن و تحقق عادلانه قانون، روزگار می‌گذارند.
این گزارش نگاهی دارد به نحوه وکیل شدن در برخی از کشورها که در بعضی موارد قوانین را به‌رزو کرده‌اند و با پوست‌اندازی از سازوگارهای دست و پا گیر، بتوانند استعدادهای بیشتری در حوزه وکالت جذب کنند.
شبیه به ایران؛ اما سهل و آسان
برخی از کشورها پروانه وکالت را به افرادی می‌دهند که مسیری همانند آنچه در ایران تعیین شده است را طی کنند. برای نمونه کشور اسپانیا سه مرحله برای ورود به حرفه وکالت را تعیین کرده است؛ ثبت نام در کانون، شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره‌ِی کارآموزی. اسپانیا هیچ راه جایگزینی را برای رسیدن به پروانه وکالت به‌رسمیت نمی‌شناسد.
بلژیک هم همچون اسپانیا سه مرحله ثبت‌نام در کانون، شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی را برای ورود به وکالت در نظر گرفته است.
اتریش، دیگر کشور اروپایی ثبت نام در کانون وکلا، شرکت در آزمون و خرید بیمه مسئولیت حرفه‌ای را مراحل ورود به این حرفه اعلام کرده است. علاوه بر این گروه سردفتران و قضات نیز میتوانند با گذراندن آزمون شفاهی و معادل کردن آن با آزمون کانون وکلا، پروانه وکالت دریافت کنند.
در کرواسی هم مراحل ورود به این حرفه، ثبت‌نام و شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی به مدت 3 سال است. همچنین قضات و دادستان‌ها نیز میتوانند در صورت داشتن سه سال سابقه قضائی و گذراندن آزمون وکالت پروانه بگیرند.
همچنین در صورت داشتن برخی از مناصب آکادمیک نیز می‌توان پروانه وکالت داشت.
سابقه کار حقوقی، شرط وکالت در بلغارستان
کشور بلغارستان شروط متفاوت‌تر و البته کارآمدتری برای رسیدن به حرفه وکالت دارد.
متقاضی وکالت در بلغارستان باید به عنوان یک حقوق‌دان، حداقل دو سال سابقه خدمات حقوقی داشته باشد و در این صورت در آزمون وکالت شرکت کند و در صورت قبولی، در کانون وکلا ، ثبت‌نام کند. نکته مهم این است که هیچ‌گونه دوره کارآموزی در این کشور برای امر وکالت وجود ندارد.
همچنین کسانی که در بلغارستان دارای درجه دکترای حقوق باشند یا پنج سال سابقه حقوقی داشته باشند میتوانند بدون شرکت در آزمون وکالت، وکیل شوند.
قبرس؛ معادل‌سازی آزمون قضات برای وکیل شدن
مراحل ورود به حرفه وکالت در کشور قبرس عبارتست از ثبت‌نام در کانون، شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی؛ درست همانند جمهوری چک که دوره کارآموزی برای وکالت در این کشور 3 سال است.
در کشور چک مسیرهای جایگزین برای ورود به این حرفه معادل‌سازی برخی از آزمون‌های قضائی با آزمون وکالت است که در این کشور هشت آزمون را می‌توان با آزمون وکالت معادل‌سازی کرد و وکیل شد. برخی از این آزمون‌ها عبارتند از: آزمون قضاوت، آزمون داوری، آزمون سردفتری و آزمون دادستانی.
دانمارکی‌ها هم برای قضات و دادستان‌ها امکان وکیل شدن را پیش‌بینی کرده‌اند. در این کشور اسکاندیناوی علاقمندان به حرفه وکالت میتوانند در کانون وکلا ثبت‌نام کنند و با قبولی در آزمون وکالت و گذراندن دوره 3 ساله کارآموزی وکیل شوند. همچنین متقاضیان در صورت داشتن مناصب آکادمیک، قضایی و دادستانی میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
وکیل شدن در فنلاند، دیگر کشور اسکاندیناوی هم نیاز به گذراندن مراحل سخت و دشوار نیست. در فنلاند با داشتن حداقل 25 سال سن و ثبت‌نام، گذراندن دوره کارآموزی 4 ساله و شرکت در آزمون وکالت، می‌شود وکیل شد.
وکیل شدن بدون موانع دست‌وپاگیر
در استونی که آن هم در شمال قاره اروپا قرار دارد، راه وکیل شدن اینگونه ترسیم شده است؛ ثبت‌نام در کانون وکلا، گذراندن دوره کارآموزی و شرکت در آزمون وکالت.
قضاوت، دادستان‌ها و سردفتران بعد از پنج سال انفصال از شغل خود میتوانند وکیل شوند و ردای وکالت بپوشند.
نکته قابل توجه در استونی در فرصتی است که مقابل مردودی‌های آزمون گذاشته شده است. به این ترتیب؛ متقاضیانی که نتوانند آزمون وکالت استونی را قبول شوند، میتوانند همچنان به عنوان دستیار یک وکیل فعالیت کنند.
در انگلیس هم شرایط برای وکالت سخت نیست. در این کشور کسانی که مدرک حقوقی ندارند با گذراندن یک سال تحصیلات حقوقی و فارغ‌التحصیلی در آن میتوانند وارد فرآیند پذیرش شوند؛ اما مراحل کلی عبارتند از: گذراندن دوره‌ی شش ماهه PSC قبل از پذیرش، دوره کارآموزی و شرکت در آزمون وکالت.
همچنین صاحبان برخی مناصب حقوقی آکادمیک نیز میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
در کشور فرانسه هم این مسیر آسان برای رسیدن به مقام وکالت تعیین شده و فرمول وکیل شدن اینگونه است؛ ثبت‌نام در کانون، گذراندن دوره کارآموزی به مدت 18 ماه و شرکت در آزمون نهایی با عنوان اختصاری (CAPA).
در فرانسه گروه‌های زیادی هستند که بدون مدرک خاصی، بدون دوره کارآموزی و بدون آزمون وکالت میتوانند وکیل شوند. اعضای فعلی و سابق شورای دولتی فرانسه، قضات برخی دادگاه‌ها، اعضای هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه‌ها، همچنین مشاوران حقوقی شرکت‌ها، اتحادیه‌های کارگری، کارکنان شرکت‌های حقوقی در صورت ثابت شدن اینکه حداقل 8 سال سابقه کار در این حوزه‌ها را دارند، میتوانند بدون آزمون وکالت و دوره کارآموزی میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
تنها آزمونی که این دسته از افراد برای ورود به این حرفه باید بگذرانند، آزمون اخلاق حرفه‌ای است.
برگزاری آزمون تحت نظر نهاد دولتی
وکیل شدن در آلمان به چه صورت است؟ پاسخ در این چند خط است؛ آزمون وکالت در این کشور دو مرحله‌ای است که توسط نهاد حاکمیتی (وزارت دادگستری) برگزارمی‌شود و نه صنفی (کانون وکلا). مراحل ورود به حرفه هم به این ترتیب است؛ شرکت در آزمون اول وکالت (70 درصد نرخ قبولی)، گذراندن دو سال دوره کارآموزی، شرکت در آزمون دوم وکالت (نرخ قبولی بیش از 70 درصد).
در آلمان به جز آنچه عنوان شد، مسیر جایگزینی برای ورود به حرفه وکالت وجود ندارد.
در یونان هم مسیر وکیل شدن تنها به یک حالت طراحی شده است؛ ثبت‌نام در کانون، شرکت در آزمون وکالت که توسط یک نهاد حاکمیتی (وزارت دادگستری) برگزار می‌شود نه صنفی، گذراندن دوره کارآموزی.
مجارستانی‌ها هم برای آنکه وکیل شوند باید دوره 3 ساله کارآموزی را طی کنند، در آزمون وکالت که توسط وزارت دادگستری برگزار می‌شود شرکت داشته باشند و حداقل یک سال به عنوان وکیل پایه دو تجربه کسب کنند و در صورت داشتن بیمه، وکیل شوند.
آزمون در مجارستان به صورت یکپارچه برای مناصب حقوقی و قضایی برگزاری می‌شود؛ بنابراین کسانی که آزمون قضاوت، سردفتری، دادستانی و ... را قبول نیز میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
آزمون‌های بدون تست
ایرلند در بحث پذیرفتن وکلای جدید، تحول‌گرایانه تصمیم می‌گیرد. در این کشور مراحل وکیل شدن اینگونه است؛ گذراندن آزمون ورودی حقوق که هشت حوزه حقوق را شامل می‌شود، دو سال کارآموزی، گذراندن دو بخش از آموزش حرفه‌ای وکالت (PPC1) و (PPC2)و در نهایت آزمون وکالت.
آزمون وکالت در ایرلند دارای ملاک قبولی صلاحیت علمی است و کسب نمره قبولی 50 از 100 نمره.
همچنین کارکنان شرکت‌های حقوقی که حداقل پنج سال سابقه کار داشته باشند میتوانند بدون آزمون وکالت سایر فرآیند‌های ورود به این حرفه را طی کنند.
در ایتالیا هم شرایط به این شرح است؛ ثبت‌نام در کانون وکلا، شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی به مدت 18 ماه.
در ایتالیا هم اعضای هیئت علمی حقوق و قضات میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
لیتوانی؛ وکیل شوید، از هر راه پیشنهادی که ارائه شده
لیتوانی هم چند مسیر برای وکالت در نظر گرفته است؛ در این کشور شرایط وکیل شدن به این شکل است؛ حداقل 25 سال سن، شرکت در آزمون وکالت، صلاحیت اخلاقی و ثبت‌نام در کانون وکلا . متقاضیان اگر این شرایط را داشته باشند دیگر نیازی به طی کردن دوره کارآموزی نخواهند داشت.
نکته قابل توجه این است که کسانی که دارای مدرک دکترای حقوق باشند از آزمون وکالت معاف هستند.
البته لیتوانی راه‌های جایگزین را ارائه داده است؛ کسانی که حداقل 7 سال هیئت علمی حقوق هستند، بدون آزمون و دوره کارآموزی میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند. همچنین کسانی که حداقل حداقل 5 سال سابقه مشاغل خدمات حقوقی داشته باشند میتوانند با گذراندن آزمون صلاحیت‌سنجی وکلا بدون دوره کارآموزی پروانه وکالت دریافت کنند.
کسانی هم که حداقل 2 سال دستیار وکیل بوده باشند با گذراندن آزمون صلاحیت‌سنجی وکلا و گذراندن 5 سال دوره کارآموزی میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
در کشور هم‌فرهنگ لیتوانی یعنی لتونی هم شرط وکیل شدن، ثبت‌نام در کانون، قبولی در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی به مدت 2 سال است.
اما علاوه بر آن سه گروه از افراد میتوانند بدون آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی، پروانه وکالت دریافت کنند؛ کسانی که حداقل 5 سال سابقه خدمات حقوقی داشته باشند، قضاتی که حداقل 7 سال سابقه قضاوت داشته باشند و کسانی که دارای مدرک دکترای حقوق باشند.
همچنین کسانی که حداقل 5 سال به عنوان دستیار وکیل سابقه فعالیت داشته باشند میتوانند با گذراندن آزمون صلاحیت‌سنجی وکلا و گذراندن دوره 2 ساله کارآموزی پروانه وکالت دریافت کنند.
لوکزامبورگ؛ تعیین صلاحیت با وزارت دادگستری
در کشور کوچک اروپایی لوکزامبورگ تنها راه وکیل شدن این است که شخص داوطلب وکالت در کانون وکلا ثبت‌نام و در آزمون وکالت شرکت میکند و با گذراندن دو ساله دوره کارآموزی، توسط وزارت دادگستری ارزیابی می‌شود.
مالت، دیگر کشور کوچک اروپایی هم شرایطی مشابه دارد. در این کشور آزمون وکالت توسط قوه قضاییه برگزار می‌شود و افرادی که نمره قبولی را بگیرند در دوره کارآموزی به مدت یک سال شرکت می‌کنند.
لهستان هم طراحی آزمون وکالت را به وزارت دادگستری سپرده است و برگزاری آن با کانون وکلاست. همچنین تصحیح سوالات آزمون و پاسخنامه از سوی وزارت دادگستری انجام می‌شود. فرد قبول شده در آزمون که پیش از آن در کانون وکلا ثبت نام کرده است، دوره کارآموزی 3 ساله را می‌گذراند و پروانه وکالت می‌گیرد.
در لهستان به طور کلی سه گروه از هرگونه آزمون و دوره کارآموزی معافند و میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند؛ کسانی که مدرک دکترای حقوق داشته باشند، کسانی که هیئت علمی دانشگاه باشند و قضات، دادستان‌ها با سردفترانی که حداقل 5 سال سابقه کار داشته باشند.
اما کسانی که در آزمون قضاوت یا سردفتری و یا دادستانی به تازگی قبول شده باشند میتوانند بدون دوره کارآموزی ولی با گذراندن آزمون وکالت، پروانه وکالت دریافت کنند.
پرتغال؛ وکالت با آزمون یا سابقه کار حقوقی
در جنوب اروپا و در کشور پرتغال برای وکیل شدن باید عضو یکی از دو گروه زیر بود:
گروهی که در کانون وکلا ثبت‌نام و در آزمون وکالت شرکت کرده‌اند و دوره کارآموزی را به مدت 2 سال گذرانده‌اند.
گروهی که یا هیئت علمی باشند و یا قاضی با رتبه 4 از 5 باشند که این افراد میتوانند بدون گذراندن آزمون وکالت و دوره کارآموزی پروانه وکالت دریافت کنند.
در قلب اروپا هم کشور رومانی شرایط مشابه پرتغال دارد، یعنی؛ ثبت‌نام در کانون و شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی به مدت 2 سال.
در رومانی بسیاری از مشاغل دیگر مانند کارمند دولت، قاضی، دادستان، سردفتر، کارشناسان حقوقی مجلس و ... میتوانند بدون آزمون وکالت و طی کردن دوره کارآموزی، پروانه وکالت دریافت کنند.
در اسکاتلند اما تنها یک مسیر وجود دارد؛ ثبت‌نام در کانون، شرکت در آزمون وکالت و گذراندن دوره کارآموزی به مدت 9 ماه.
اسلواکی؛ اول کارآموزی بعد آزمون وکالت
اسلواکی قوانینی سهل برای وکیل شدن دارد؛ گذراندن دوره کارآموزی (5 ساله)، شرکت در آزمون وکالت و ثبت‌نام در کانون وکلا. در این کشور همچنین اعضای هیئت علمی حقوق با ثبت درخواست میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
همچنین کسانی که آزمون سردفتری و قضاوت یا دادستانی را در این کشور گذرانده باشند به دلیل اینکه این آزمون‌ها معادل آزمون وکالت محسوب می‌شود، میتوانند بدون آزمون وکالت وارد فرآیند ورود به این حرفه شوند.
در کشور اسلوونی هم گذراندن دوره کارآموزی (برای 4 سال)، شرکت در آزمون وکالت و ثبت‌نام در کانون وکلا، شرط وکیل شدن متقاضیان است.
دارندگان مدرک دکترای حقوق و اعضای هیئت علمی نیز با گذراندن دوره‌ای کارآموزی میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند.
در استرالیا، شرایط حتی آسان‌تر هم هست. در این کشور سه مرحله کلی برای ورود به حرفه وکالت وجود دارد که عبارتند از: تحصیل در رشته حقوق، گذراندن دوره 6 ماهه کارآموزی و تأیید سابقه فردی توسط دیوان عالی.
نکته قابل توجه این است که در این کشور به طور کلی چیزی به عنوان آزمون وکالت وجود ندارد و کانون وکلا؛ فقط بدنه اجرایی و نقش نمایندگی وکلا را در کشور دارد و هیچ‌گونه نقشی در پذیرش وکلا ایفا نمی‌کند.
نیوزلند در نزدیکی استرالیا هم تحصیلات حقوقی، شرکت در دوره کارآموزی 5 ماهه، تأیید صلاحیت اخلاقی و ثبت‌نام به عنوان وکیل در دیوان عالی را به عنوان شرایط وکیل شدن اعلام کرده است، بنابراین در این کشور هم چیزی به عنوان آزمون وکالت وجود ندارد.
همچنین وکلای با پروانه وکالت استرالیا میتوانند در نیوزلند وکالت کنند.
در آسیا چطور می‌شود وکیل شد؟
در کشور آسیایی چین که با تجدیدنظر در برخی قوانین خود توانسته است به دومین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل شود، مراحل ورود به حرفه وکالت عبارت است از: تحصیلات حقوقی در دانشگاه‌ها، شرکت در آزمون وکالت که توسط وزارت دادگستری برگزار می‌شود و یک سال کارآموزی.
نکته قابل توجه این است که ملاک قبولی این آزمون صلاحیت علمی و کسب 60 درصد نمره از کل نمرات است.
در دیگر قدرت بالقوه اقتصادی دنیا یعنی هند هم، دو مرحله برای کسب پروانه وکالت وجود دارد؛ تحصیلات حقوقی و شرکت در آزمون وکالت کانون وکلا.
جالب اینکه ملاک قبولی این آزمون صلاحیت علمی است و هر داوطلب اگر فقط 40 درصد نمره را دریافت کند می‌تواند وکیل شود.
در آسیا، دیگر کشور پیشرفته و مدرن یعنی ژاپن هم، مراحل وکیل شدن عبارتند از: تحصیلات حقوقی، قبولی در آزمون وکالت که توسط وزارت دادگستری برگزار می‌شود و طی کردن 12 ماه دوره کارآموزی.
در پاکستان که در همسایگی کشور ما ایران قرار دارد، وکیل شدن اینطور امکانپذیر است: تحصیلات حقوقی، 6 ماه کارآموزی، قبولی در آزمون وکالت و در نهایت مصاحبه شفاهی با هیئتی از وکلا که توسط دیوان عالی تعیین می‌شوند.
در فیلیپین افراد با تحصیلات حقوقی و قبولی در آزمون وکالت که توسط دیوان عالی برگزار می‌شود، بدون شرکت در دوره کارآموزی میتوانند پروانه وکالت بگیرند.
شرایط در سنگاپور هم ویژه و خاص است؛ شرکت در یک دوره 5 ماهه عملی - حقوقی به همراه شرکت در آزمون وکالت در پایان، شرکت در دوره کارآموزی 6 ماهه و ثبت‌نام در دادگاه.
کانادا؛ وکیل شدن در صحن دادگاه
کانادا یک مسیر برای وکیل شدن تعیین شده است؛ داشتن تحصیلات عمومی، گذراندن تحصیلات حقوقی، قبولی در آزمون وکالت و 10 ماه کارآموزی.
در کشور آمریکا هم شرایط مسیر اصلی تقریباً مشابه کاناداست؛ تحصیلات عمومی، تحصیلات حقوقی، آزمون وکالت و تأیید صلاحیت اخلاقی.
البته مسیرهای جایگزینی هم در آمریکا تعیین شده است. به این شرح که هر فردی اگر مایل به گذراندن تحصیلات حقوقی نباشد، می‌تواند در دفتر وکیل به مدت چهار سال یا در شعب دادگاه نزد قاضی به مدت چهار سال (864 ساعت) به صورت تئوری و عملی مباحث حقوق را فرا گیرد.
برزیل کشوری است که برای وکیل شدن متقاضیان بر کارآموزی اصرار ندارد.
وکیل شدن در این کشور به تحصیلات حقوقی و شرکت در آزمون وکالت که ملاک قبولی در آن صلاحیت علمی است، نیازمند است. آزمون دو قسمت دارد؛ سؤالات تستی و تشریحی. برای قبول شدن در بخش تستی 50 درصد نمره و در بخش تشریحی 60 درصد نمره جهت قبولی کافی است.
کارآموزی نزد وکلای باسابقه در برزیل برای وکلای تازه‌کار اختیاری است.
کره جنوبی؛ تحول‌گراها در وکالت
فرآیند ورود به حرفه وکالت در کشور کره جنوبی از سال 2018 دچار تحول شد. تا قبل از آن، آزمون وکالت به طور عمومی در سطح ملی و بدون هیچ پیش‌شرطی برگزار می‌شد و پذیرفته‌شدگان پس از قبولی در آن باید دوره دو ساله مؤسسه آموزش و تحقیقات قضائی را طی می‌کردند. به دلیل عدم وجود پیش‌شرط برای شرکت در آزمون، وزیر دادگستری با مشورت دادگاه عالی و کانون وکلای کره محدودیتی را در تعداد داوطلبان موفق آزمون از طریق تعیین ظرفیت اعمال می‌کرد.
همین امر باعث اتلاف وقت داوطلبین، اسراف هزینه و سرانه پایین وکیل شده بود.
در حال حاضر این فرآیند به این شکل تغییر یافته که فرد پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده حرفه‌ای حقوق در آزمون وکالت جدید شرکت میکند و معیار آزمون نیز به صلاحیت علمی تغییر یافته است.
در کشور همسایه ترکیه هم آزمون وکالت ترکیه در سال 2009 لغو شد. تا قبل از لغو آزمون داوطلب پس از فارغ‌التحصیلی باید در دوره کارآموزی شرکت می‌کرد و پس از آن در صورت قبولی در آزمون وکالت و تأیید کانون وکلای ایالتی می‌توانست به عنوان وکیل شروع به فعالیت کند.
در حال حاضر فرد پس از اتمام دوره کارآموزی تنها نیاز به تأیید صلاحیت از جانب کانون وکلا دارد.
کشور مالزی هم در حال بازنگری قوانین حوزه فرآینده ورود به حرفه وکالت است. این بازنگری‌ها شامل افزایش سقف شرایط اولیه ورود به دوره آموزشی عملی است.
همچنین وزارت دادگستری این کشور درصدد است تا طی سال‌های آینده، آزمون گواهی آموزش عملی را حذف و آن را با یک دوره آموزشی به نام دوره مشترک وکالت جایگزین کند. این دوره صرفاً آموزشی و شامل آموزش‌های تخصصی حقوقی می‌شود.
در حال حاضر این فرآیند مبتنی بر 5 آزمون و صلاحیت علمی است؛ اما علت این تغییرات پایین بودن سرانه قبولی آزمون و سخت و طاقت‌فرسا بودن فرآیند آن است.
